Ο ναός
- Τοποθεσία
- Κάτοψη
- Το Μουσείο του Γύρουλα
Τοποθεσία
Σε έναν λοφίσκο μιας πεδιάδας στο χωριό Σαγκρί της Νάξου δεσπόζει ο ναός της θεάς Δήμητρας. Πιο συγκεκριμένα βρίσκεται στη θέση «Γύρουλας», νότια του χωριού του Σαγκρίου, δίπλα στο ύψωμα «Πλατιά Ράχη». κατασκευάστηκε από λευκό μάρμαρο, όταν ήταν τύραννος του νησιού ο Λύγδαμις, μεταξύ 530 -520 π.Χ. Ο Λύγδαμις κατέλαβε την εξουσία από τους ολιγάρχες και εγκαθίδρυσε την τυραννία. Στα χρόνια της εξουσίας του το νησί γνώρισε μεγάλη άνθιση σε όλους τους τομείς, και ο ναός εντάσσεται στο φιλόδοξο οικοδομικό πρόγραμμά του, ανάλογο με εκείνο του Αθηναίου φίλου του Πεισιστράτου.
Ο ναός της Δήμητρας υπολογίζεται ότι ανεγέρθηκε έναν αιώνα πριν από τον Παρθενώνα. Έχει θέα στη θάλασσα και στο βουνό Ζα (Δίας) και ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα, τη Δήμητρα και την κόρη της, την Περσεφόνη. Η Δήμητρα ήταν η θεά της γεωργίας και της γονιμότητας, γι’ αυτό ο ναός χτίστηκε σε μια εύφορη κοιλάδα.
Κάτοψη
Είναι κτίριο τετράγωνης κάτοψης, δίκλιτο, ιωνικού ρυθμού. Έχει πέντε κίονες στην πρόσοψη και μεγάλα θυρώματα. Θεωρείται πρόδρομος του Παρθενώνα. Μετέπειτα, κατά τον 6ο αιώνα μ.Χ., το αρχαίο ιερό διαμορφώθηκε σε χριστιανική βασιλική εκκλησία.
Το 1949 ο αρχαιολόγος Ν. Κοντολέοντας έκανε ανασκαφές στην περιοχή του ναού και τα επόμενα χρόνια αρχιτέκτονες του Πολυτεχνείου του Μονάχου, έκαναν μελέτες ώστε να αναστηλωθεί.
Τη δεκαετία του ΄90 το Υπουργείο Αιγαίου και η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηματοδότησαν το πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Αθηνών και ο ναός αναστηλώθηκε με μαρμάρινο υλικό που συγκεντρώθηκε από τον αρχαιολογικό χώρο.
Το Μουσείο του Γύρουλα
Στον περιβάλλοντα χώρο του ναού της θεάς Δήμητρας κατασκευάστηκε ένα σύγχρονο, ιδιαίτερο μουσείο. Έχει βραβευτεί για την αρχιτεκτονική του, καθώς και για τον τρόπο με τον οποίο είναι εναρμονισμένο με το τοπίο της περιοχής. Ειδικότερα, βραβεύτηκε στις 4 Ιουνίου 2004 στο Μόναχο με την υψηλότερη διάκριση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Europa Nostra, στην κατηγορία «Αρχαιολογικοί χώροι».
Μέσα στο μουσείο υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα τα οποία δε χρησιμοποιήθηκαν στην αναστήλωση καθώς και διάφορα ευρήματα τα οποία υποδηλώνουν τη σπουδαιότητα του τόπου.
Το μουσείο αποτελείται από δύο τμήματα: στην πρώτη αίθουσα συναντά κανείς τμήματα του αετώματος της στέγης του ναού, καθώς και το τμήμα των εσωτερικών κιόνων. Οι εσωτερικοί κίονες χρησιμοποιούνταν για τη λατρεία της Θεάς Δήμητρας και της κόρης της, Περσεφόνης, όπως μαρτυρούν οι επιγραφές που βρέθηκαν στο ναό. Επίσης ιδιαίτερης σημασίας είναι τα αγάλματα των κούρων καθώς και οι επιγραφές από τις αφιερώσεις στους θεούς. Στη δεύτερη αίθουσα η οποία είναι αφιερωμένη στην εκκλησία, βρίσκεται το εσωτερικό μέρος του παλαιοχριστιανικού ναού. Επίσης, μέρη από τον άμβωνα και το χαρακτηριστικό μαρμάρινο παράθυρο. Τέλος, παρατηρούνται λυχνάρια και μήτρες, που άλλοτε χρησιμοποιούνταν στις κεραμικές κατασκευές.
